UPI Payment Rules Change युपीआय पेमेंट प्रणालीत मोठा बदल; पैसे पाठवताना आता फक्त बँक-नोंदणीकृत नाव दिसणार, फसवणूक आणि चुका टाळण्यासाठी महत्त्वाचे पाऊल.
- ऑनलाइन पेमेंटची वाढती क्रांती आणि युपीआयचे महत्त्व
- सध्याच्या युपीआय पेमेंटमधील नावाच्या गोंधळाची समस्या
- काय आहे नवीन नियम? नावाच्या पडताळणीत नेमका बदल काय?
- या बदलाचा तुमच्या-आमच्यावर आणि ॲप्सवर काय परिणाम होणार?
- फायदे काय? सुरक्षितता कशी वाढणार?
- अंमलबजावणीची तारीख आणि पुढील मार्ग
मागील काही वर्षांपासून भारतात डिजिटल पेमेंटच्या (Digital Payment) पद्धतींनी अक्षरशः क्रांती घडवली आहे. अगदी एक रुपयाच्या वस्तूपासून ते मोठ्या खरेदीपर्यंत, खिशातून फोन काढून क्यूआर कोड (QR Code) स्कॅन करून पैसे पाठवणे ही आता नित्याची बाब झाली आहे. युनिफाईड पेमेंट्स इंटरफेस अर्थात युपीआय (UPI) वापरण्यासाठी अत्यंत सोपे असल्याने, अगदी कमी शिकलेले व्यक्ती सुद्धा सहजपणे ऑनलाइन पेमेंट करत आहेत. या प्रणालीमध्ये वापरकर्त्यांच्या सोयीसाठी आणि सुरक्षिततेसाठी वेळोवेळी बदल केले जातात. सकाळी उठल्यापासून ते रात्री झोपेपर्यंत अनेक दैनंदिन गरजांसाठी युपीआयने पेमेंट केले जाते. नुकतेच, गुगल पे (Google Pay), फोन पे (PhonePe) यांसारख्या ॲप्लिकेशन्सच्या माध्यमातून एटीएममधून पैसे काढण्याची सुविधाही चर्चेत होती. आता याच युपीआय पेमेंट्सना अधिक सुरक्षित आणि त्रुटी-मुक्त करण्यासाठी काही महत्त्वाचे नियम बदलले जात आहेत. हे बदल नेमके काय आहेत आणि त्यांचा आपल्यावर कसा परिणाम होईल, ते सविस्तर जाणून घेऊया.
ऑनलाइन पेमेंटची वाढती क्रांती आणि युपीआयचे महत्त्व
कोणतीही वस्तू विकत घ्यायची असेल किंवा कोणाला पैसे द्यायचे असतील, तर आजकाल आपण पटकन आपला स्मार्टफोन (Smartphone) काढतो, संबंधित ॲप उघडून क्यूआर कोड स्कॅन करतो किंवा युपीआय आयडी टाकून पैसे भरतो. युपीआय म्हणजे युनिफाईड पेमेंट्स इंटरफेस. या प्रणालीमुळे मोबाईल ॲपचा वापर करून कोणतीही व्यक्ती थेट तिच्या बँक खात्यातून दुसऱ्या व्यक्तीच्या किंवा व्यापाऱ्याच्या बँक खात्यामध्ये पैसे हस्तांतरित (Money Transfer) करू शकते. याची सर्वात मोठी सोय म्हणजे, समोरच्या व्यक्तीचे संपूर्ण बँक तपशील, जसे की खाते क्रमांक, आयएफएससी कोड इत्यादी, माहिती असण्याची गरज नसते. हीच अत्यंत लोकप्रिय आणि सोयीस्कर युपीआय पेमेंट प्रणाली अधिक सुरक्षित करण्यासाठी आता काही नियमांमध्ये बदल करण्यात आले आहेत.
सध्याच्या युपीआय पेमेंटमधील नावाच्या गोंधळाची समस्या
‘पी टू पी’ (P2P) म्हणजे ‘पिअर टू पिअर’ (Person to Person) म्हणजेच एका व्यक्तीकडून दुसऱ्या व्यक्तीला पैसे पाठवणे आणि ‘पी टू पी एम’ (P2PM) म्हणजे ‘पिअर टू पिअर मर्चंट’ (Person to Person Merchant) म्हणजेच व्यक्तीकडून व्यापाऱ्याला पैसे पाठवणे. आतापर्यंत अनेक युपीआय ॲप्समध्ये पैसे स्वीकारणाऱ्याला (Receiver) आपले नाव कस्टमाइज करण्याची, म्हणजेच आवडीनुसार बदलण्याची सोय होती. अनेकदा क्यूआर कोडखाली वेगळेच, चुकीचे नाव दिसायचे किंवा युझरच्या मोबाईलमधील संपर्क यादीतील (Contact List) नाव दिसायचे. यामुळे आर्थिक व्यवहार करताना मोठा गोंधळ उडण्याची शक्यता होती. अनेकदा ही नावे बँकांच्या रेकॉर्डमधील नावाशी जुळायची नाहीत, ज्यामुळे पडताळणी करणे कठीण जायचे आणि फसवणुकीची (Fraud) शक्यताही वाढायची.
काय आहे नवीन नियम? नावाच्या पडताळणीत नेमका बदल काय?
या गोंधळाला आणि संभाव्य फसवणुकीला आळा घालण्यासाठी आता महत्त्वाचा बदल करण्यात येत आहे. यापुढे, कोणत्याही व्यक्तीला पैसे पाठवताना किंवा कुठल्या दुकानाला, मर्चंटला पैसे ट्रान्सफर करताना, वापरकर्त्यांना फक्त त्या व्यक्तीचे किंवा मर्चंटचे तेच नाव दिसेल, जे बँकेच्या कोअर बँकिंग सिस्टीममध्ये (Core Banking System – CBS) नोंदणीकृत (Registered) आहे. याचा अर्थ, क्यूआर कोडवरून घेतलेली नावे, युपीआय आयडीसाठी वापरलेली वेगळी नावे किंवा संपर्क यादीतून घेतलेली नावे आता पैसे पाठवण्याच्या प्रक्रियेदरम्यान (Transaction) दिसणार नाहीत. हा अत्यंत महत्त्वाचा नियम ३० जून २०२५ पासून पर्सन टू पर्सन (P2P) आणि पर्सन टू मर्चंट (P2PM) या दोन्ही प्रकारच्या आर्थिक व्यवहारांसाठी लागू होणार आहे.
या बदलाचा तुमच्या-आमच्यावर आणि ॲप्सवर काय परिणाम होणार?
हा नियम लागू झाल्यानंतर फोन-पे (PhonePe), गूगल-पे (Google Pay), पेटीएम (Paytm) यांसारख्या सर्व प्रमुख युपीआय सेवा पुरवणाऱ्या ॲप्सना या नियमांचे पालन करणे बंधनकारक असेल. या नियमांमुळे पैसे भरण्याच्या प्रत्यक्ष पद्धतीमध्ये (Payment Process) कोणताही मोठा फरक पडणार नाही. तुम्ही नेहमीप्रमाणेच क्यूआर कोड स्कॅन कराल किंवा युपीआय आयडी टाकाल. फरक इतकाच असेल की, आता व्यवहार करताना ज्या व्यक्तीला किंवा व्यापाऱ्याला पैसे मिळणार आहेत, त्याचे तेच नाव तुम्हाला दिसेल जे नाव त्या व्यक्तीच्या युपीआयशी लिंक असलेल्या बँक खात्याशी अधिकृतपणे नोंदवलेले आहे.
फायदे काय? सुरक्षितता कशी वाढणार?
या बदलामुळे सर्वात मोठा फायदा म्हणजे चुकीच्या खात्यात पैसे पाठवले जाण्याची शक्यता अत्यंत कमी होईल, असे मत तज्ज्ञांकडून व्यक्त केले जात आहे. अनेकदा नावातील साम्यामुळे किंवा अपुऱ्या माहितीमुळे पैसे भलत्याच व्यक्तीला पाठवले जातात. आता बँकेत नोंदणीकृत नावच दिसणार असल्याने, पैसे पाठवण्यापूर्वी वापरकर्त्याला योग्य व्यक्तीची खात्री करता येईल. यामुळे आर्थिक फसवणुकीचे प्रकार कमी होण्यासही मदत होईल. एकूणच, युपीआय व्यवहार अधिक पारदर्शक (Transparent) आणि सुरक्षित (Secure) होतील.
अंमलबजावणीची तारीख आणि पुढील मार्ग
नॅशनल पेमेंट्स कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया (NPCI) या बदलांच्या अंमलबजावणीसाठी प्रयत्नशील असून, ३० जून २०२५ ही अंतिम मुदत देण्यात आली आहे. तोपर्यंत सर्व युपीआय ॲप्सना आवश्यक ते तांत्रिक बदल करावे लागतील. वापरकर्त्यांनी देखील या बदलाची नोंद घेऊन, यापुढे युपीआय व्यवहार करताना दिसणाऱ्या नावाकडे अधिक लक्ष देणे गरजेचे आहे. हा बदल निश्चितच डिजिटल पेमेंट परिसंस्थेला अधिक बळकट करणारा ठरेल.
