मुख्य मथळा शेतकरी बंधूंनो, खरीप हंगामात पिकांच्या संरक्षणासाठी आणि जमिनीची सुपीकता वाढवण्यासाठी ट्रायकोडर्माचा (Trichoderma) वापर अत्यंत महत्त्वाचा ठरतो. परंतु बाजारात उपलब्ध असलेल्या विविध प्रकारच्या ट्रायकोडर्मापैकी नेमका कोणता प्रकार अधिक प्रभावी आहे, हे निवडणे शेतकऱ्यांसाठी आव्हानात्मक असू शकते. या लेखातून आपण पाटील बायोटेक कंपनीच्या (Patil Biotech Company) दोन वेगवेगळ्या ट्रायकोडर्मा उत्पादनांच्या (Trichoderma products) माध्यमातून, पावडर बेस (powder base) आणि डेक्स्ट्रोज बेस (dextrose base) ट्रायकोडर्मामधील फरक आणि चांगल्या परिणामांसाठी कोणता ट्रायकोडर्मा निवडावा, याबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
योग्य ट्रायकोडर्माची निवड: पिकांच्या निरोगी वाढीसाठी एक महत्त्वाचे पाऊल
ट्रायकोडर्मा: शेतीतील एक जैविक मित्र (Trichoderma: A Biological Friend in Farming)
खरीप हंगामामध्ये (Kharif season) बरेचसे शेतकरी बांधव ट्रायकोडर्माचा (Trichoderma) वापर करतात. ट्रायकोडर्मा ही एक जैविक बुरशी (bio-fungicide) आहे जी पिकांना वेगवेगळ्या रोगांपासून जमिनीमध्ये पिकाचं संरक्षण करते. नुसतं संरक्षणच नाही, तर जमिनीमधील मायक्रोबियल कल्चर (microbial culture) ज्याला आपण म्हणतो, ते सक्रिय (active) ठेवण्याचं काम देखील करते.
पावडर बेस विरुद्ध डेक्स्ट्रोज बेस: कोणता ट्रायकोडर्मा उत्तम? (Powder Base vs. Dextrose Base: Which Trichoderma is Better?)
बाजारात अनेक कंपन्यांची ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) उत्पादने उपलब्ध आहेत. पाटील बायोटेक कंपनीची (Patil Biotech Company) दोन उत्पादने – ‘ट्रायको गार्ड’ (Tricho Guard) जे टाल्कम बेस (talcum base) किंवा पावडर स्वरूपात आहे, आणि ‘ट्रायको गार्ड एनएक्स’ (Tricho Guard NX) जे डेक्स्ट्रोज बेसमध्ये (dextrose base) आहे – यांच्यातील फरक समजून घेणे महत्त्वाचे आहे. नेमका कुठल्या प्रकारचा ट्रायकोडर्मा वापरावा, या प्रश्नाचे उत्तर एका साध्या प्रयोगातून स्पष्ट होते.
प्रत्यक्ष प्रयोग आणि निष्कर्ष (Live Experiment and Conclusions)
दोन काचेच्या ग्लासमधून समप्रमाणात पाणी घेऊन हा प्रयोग करण्यात आला.
डाव्या बाजूच्या ग्लासमध्ये टाल्कम बेस (talcum base) असलेला ‘ट्रायको गार्ड’ (Tricho Guard) टाकण्यात आला. हा पावडर बेस (powder base) ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) पाण्यावर तरंगताना दिसला आणि तो पूर्णपणे विरघळला नाही. टाल्कम बेस (talcum base) तुलनेने स्वस्त असतो, परंतु त्याची विद्राव्यता (solubility) कमी असते.
उजव्या बाजूच्या ग्लासमध्ये डेक्स्ट्रोज बेस (dextrose base) असलेला ‘ट्रायको गार्ड एनएक्स’ (Tricho Guard NX) टाकण्यात आला. हा ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) टाकताच पूर्णपणे पाण्याच्या तळाशी जाऊन विरघळला (dissolved) आणि पाण्याला हलका हिरवा रंग आला. एक चमचा टाल्कम बेसच्या (talcum base) तुलनेत, दोन चमचे डेक्स्ट्रोज बेस (dextrose base) टाकल्यावरही ते द्रावण (solution) पूर्णपणे एकजीव झाले.
या प्रयोगातून हे स्पष्ट होते की, टाल्कम बेस (talcum base) ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) पाण्यामध्ये विरघळायला खूप वेळ घेतो, ज्यामुळे बीजप्रक्रिया (seed treatment) किंवा आळवणी (drenching) करताना अडचणी येऊ शकतात. याउलट, डेक्स्ट्रोज बेस (dextrose base) ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) अतिशय जलद आणि पूर्णपणे पाण्यात विरघळतो (dissolves quickly).
रंगसंगती आणि शास्त्रीय कारण (Color Consistency and Scientific Reason)
डेक्स्ट्रोज बेस (dextrose base) ट्रायकोडर्माच्या (Trichoderma) द्रावणाला (solution) येणारा फिकट हिरवा रंग महत्त्वाचा आहे. ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) बुरशीचे स्पोअर्स (spores) जेव्हा सूक्ष्मदर्शकाखाली (microscope) पाहिले जातात, तेव्हा ते याच रंगाचे दिसतात. उत्पादनाच्या पाऊचचा रंग आणि द्रावणाचा (solution) रंग याच्याशी सुसंगत असतो, हे त्याच्या गुणवत्तेचे द्योतक आहे.
शेतकऱ्यांसाठी शिफारस (Recommendation for Farmers)
या प्रयोगावरून आणि गुणधर्मांवरून हे स्पष्ट होते की, डेक्स्ट्रोज बेस (dextrose base) असलेले ट्रायकोडर्मा एनएक्स (Trichoderma NX) हे आळवणी (drenching) करण्यासाठी आणि बीजप्रक्रियेसाठी (seed treatment) अधिक सोयीचे आणि प्रभावी आहे. ते पाण्यात लवकर विरघळत (dissolves) असल्याने त्याचा वापर करणे सोपे जाते आणि ते पिकाच्या मुळांपर्यंत लवकर पोहोचते.
त्यामुळे, यावर्षी आपल्या शेतीमध्ये ट्रायकोडर्माचा (Trichoderma) वापर करताना, चांगल्या विद्राव्यतेसाठी (better solubility) आणि प्रभावी परिणामांसाठी डेक्स्ट्रोज बेस (dextrose base) असलेल्या ट्रायकोडर्मा एनएक्सची (Trichoderma NX) निवड करणे फायदेशीर ठरेल. कुठलं ट्रायकोडर्मा (Trichoderma) चांगलं, या प्रश्नाचं उत्तर आपल्याला या माहितीमधून मिळालं असेल अशी आशा आहे. धन्यवाद!
