प्रस्तावना: राज्यात अवकाळी पावसाचे सावट अधिक गडद, शेतकऱ्यांच्या चिंतेत वाढ Maharashtra weather update
गेल्या काही दिवसांपासून महाराष्ट्राच्या विविध भागांमध्ये अवकाळी पावसाने (Unseasonal Rain) जोरदार हजेरी लावली असून, हे संकट अधिक गडद होण्याची चिन्हे दिसत आहेत. हवामान अभ्यासकांच्या ताज्या अंदाजानुसार, राज्यात पावसासाठी पोषक स्थिती (Favorable Rainfall Conditions) निर्माण झाली असल्याने पुढील काही दिवस हा अवकाळीचा मुक्काम वाढणार आहे. बंगालच्या उपसागरात निर्माण झालेली चक्राकार वाऱ्यांची स्थिती (Cyclonic Circulation) आणि राज्यात मोठ्या प्रमाणात खेचले जाणारे बाष्प (Moisture Incursion) यामुळे मराठवाडा, मध्य महाराष्ट्र, कोकण आणि विदर्भातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये शनिवारी (१८ मे) पावसाच्या सरींनी हजेरी लावली. या अनपेक्षित पावसामुळे काढणीला आलेल्या पिकांचे मोठे नुकसान होत असल्याने शेतकरी वर्ग चिंतेत आहे. त्यातच आता अरबी समुद्रात (Arabian Sea) एका नव्या वादळी प्रणालीची शक्यता वर्तवण्यात आल्याने चिंता अधिक वाढली आहे.
अरबी समुद्रात नव्या वादळी प्रणालीची निर्मिती? हवामान विभागाचे बारकाईने लक्ष
सध्या बंगालच्या उपसागरात सक्रिय असलेली हवामान प्रणाली (Weather System) येत्या काही दिवसांत आपली दिशा बदलून उत्तर-पश्चिम दिशेने सरकत अरबी समुद्रात पुन्हा एकदा सक्रिय होण्याची दाट शक्यता आहे, असा अंदाज हवामान तज्ञांनी वर्तवला आहे. या अंदाजानुसार, साधारणतः २१ मे च्या सुमारास अरबी समुद्रात एक प्रभावी चक्राकार वाऱ्यांची स्थिती निर्माण होऊ शकते. ही स्थिती पुढे २२ मे पर्यंत अधिक तीव्र होऊन कमी दाबाच्या क्षेत्रात (Low-Pressure Area) रूपांतरित होण्याची शक्यता आहे.
या कमी दाबाच्या क्षेत्राची तीव्रता जसजशी वाढत जाईल, तसतसे ते उत्तर-पश्चिम दिशेने पुढे सरकण्याचा अंदाज आहे. काही आंतरराष्ट्रीय हवामान अभ्यास संस्थांच्या प्रारूपांमध्ये (Global Weather Models) हे कमी दाबाचे क्षेत्र अधिक शक्तीशाली होऊन त्याचे रूपांतर चक्रीवादळात (Cyclone Formation) होण्याचे संकेत मिळत आहेत. तथापि, भारतीय हवामान विभागाकडून (IMD) याबाबत अद्याप कोणतीही अधिकृत घोषणा करण्यात आलेली नाही. पुढील एक ते दोन दिवसांत या संभाव्य प्रणालीची नेमकी दिशा, तीव्रता आणि त्याचा महाराष्ट्राच्या किनारपट्टीवर होणारा संभाव्य परिणाम अधिक स्पष्ट होईल. तोपर्यंत हवामान विभाग या सर्व घडामोडींवर बारकाईने लक्ष ठेवून आहे.
आज रात्री (१८ मे) आणि उद्या (१९ मे) राज्यातील पावसाचा सविस्तर अंदाज: कुठे आणि कसा असेल पावसाचा जोर?
आज रात्री (१८ मे) राज्यातील या भागांना अवकाळीचा तडाखा बसण्याची शक्यता
शनिवारी रात्री उशिरापर्यंत महाराष्ट्रातील अनेक जिल्ह्यांमध्ये पावसाचे ढग (Rain Clouds) दाटून येण्याची शक्यता आहे, ज्यामुळे तुरळक ठिकाणी पावसाच्या सरी (Scattered Showers) बरसतील. यामध्ये प्रामुख्याने सातारा, पुणे, अहमदनगर (अहिल्यानगर), सोलापूर, धाराशिव, लातूर, बीड, छत्रपती संभाजीनगर, जालना, बुलढाणा, नाशिक, पालघर, ठाणे, रायगड, रत्नागिरी आणि सिंधुदुर्ग या जिल्ह्यांचा समावेश आहे. विदर्भातील वर्धा, यवतमाळ, चंद्रपूर आणि नागपूर जिल्ह्यातही काही ठिकाणी पावसाची शक्यता नाकारता येत नाही.
स्थानिक पातळीवर विचार केल्यास, अहमदनगर शहरासह पारनेर, श्रीगोंद्याच्या उत्तरेकडील भागात, पुणे शहराच्या पश्चिम पट्ट्यात (विशेषतः मुळशी, भोर, वेल्हे) तसेच घाट परिसरात (Ghat Areas), साताऱ्यातील खटाव, कोरेगाव आणि शहराच्या आसपासच्या प्रदेशात, सिंधुदुर्गात वैभववाडी आणि लगतच्या भागात, रत्नागिरी जिल्ह्यातील खेड, चिपळूण परिसरात, नाशिक जिल्ह्यातील कळवण, सटाणा, सिन्नर, येवला, नांदगाव भागात, छत्रपती संभाजीनगर जिल्ह्याच्या उत्तरेकडील तालुक्यांमध्ये (उदा. सिल्लोड, कन्नड, सोयगाव, फुलंब्री, भोकरदन, जाफराबाद), बुलढाणा जिल्ह्यातील जळगाव जामोदच्या आसपास, सोलापूर जिल्ह्यात बार्शी आणि लगतच्या प्रदेशात, लातूर जिल्ह्यात रेणापूर (Renapur) आणि धाराशिव जिल्ह्यात मेघगर्जनेसह (Thunderstorm) जोरदार पावसाची शक्यता आहे. विदर्भातही वणी (यवतमाळ), हिंगणघाट, समुद्रपूर (वर्धा), उमरेड (नागपूर) आणि नागपूर शहराच्या आसपास पावसाचा जोर (Rain Intensity) अनुभवायला मिळू शकतो. सध्या ढगांची वाटचाल ही दक्षिण-पश्चिम दिशेने होत असल्याचे उपग्रहीय छायाचित्रांवरून स्पष्ट होत आहे, त्यामुळे पावसाचा जोर आणि विस्तार बदलू शकतो.
उद्या (१९ मे) कोकण आणि पश्चिम महाराष्ट्रात पावसाचा जोर वाढणार, इतर भागांतही सरींची शक्यता
रविवार, १९ मे रोजी, सध्या तयार होत असलेल्या कमी दाबाच्या पट्ट्याचा प्रभाव (Impact of Low-Pressure Belt) अधिक स्पष्टपणे जाणवण्यास सुरुवात होईल. याचा सर्वाधिक फटका कोकण किनारपट्टी (Konkan Coast) आणि पश्चिम महाराष्ट्राला (Western Maharashtra) बसण्याची शक्यता आहे. या भागांमध्ये सकाळपासूनच ढगाळ वातावरण (Cloudy Weather) राहून दुपारनंतर अनेक ठिकाणी मेघगर्जनेसह मध्यम ते मुसळधार पावसाच्या (Moderate to Heavy Rainfall) सरी बरसण्याची दाट शक्यता आहे. नाशिक, रायगड जिल्ह्याचा पूर्वेकडील भाग, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग, तसेच गोवा, बेळगाव, सांगली, विजापूर, सोलापूर, धाराशिव, लातूर, बीड, अहमदनगर (अहिल्यानगर), छत्रपती संभाजीनगर, पुणे, सातारा, सांगली, कोल्हापूर या विस्तृत भूभागावर जोरदार वादळी वारे (Strong Gusty Winds) वाहण्याची शक्यता असून, पावसाचा जोरही अधिक राहील.
राज्याच्या इतर भागांचा विचार करता, ठाणे, पालघर जिल्ह्याचा पूर्वेकडील भाग, धुळे, नंदुरबार, जळगाव, तसेच मराठवाड्यातील (Marathwada) जालना, परभणी, हिंगोली, नांदेडचा काही भाग आणि विदर्भातील (Vidarbha) बुलढाणा, अकोला, अमरावती, वाशिम, यवतमाळ, वर्धा, नागपूर, चंद्रपूर या जिल्ह्यांमध्ये एक-दोन ठिकाणी हलका ते मध्यम स्वरूपाचा गडगडाटी पाऊस (Light to Moderate Thunderstorm) होऊ शकतो. मुंबई शहर (Mumbai Rain) आणि उपनगरांमध्ये स्थानिक पातळीवर उष्णता आणि आर्द्रतेमुळे ढग (Local Convective Clouds) तयार झाल्यास हलक्या सरींची शक्यता नाकारता येत नाही, अन्यथा या भागात मोठ्या पावसाचा अंदाज सध्या तरी दिसत नाही.
हवामान विभागाकडून विविध जिल्ह्यांसाठी सतर्कतेचा इशारा जारी
१९ मे साठीचा हवामान विभागाचा इशारा: कुठे ऑरेंज, कुठे येलो अलर्ट?
भारतीय हवामान विभागाने १९ मे साठी राज्यातील विविध जिल्ह्यांना पावसाच्या तीव्रतेनुसार सतर्कतेचा इशारा दिला आहे. नाशिक (पूर्व आणि पश्चिम भाग), अहमदनगर (पूर्व आणि पश्चिम भाग), सातारा (पूर्व आणि पश्चिम भाग), कोल्हापूर (पूर्व आणि पश्चिम भाग) या भागांमध्ये ताशी ५० ते ६0 किलोमीटर वेगाने जोरदार वारे वाहण्याची आणि काही ठिकाणी मुसळधार पाऊस होण्याची शक्यता वर्तवत ऑरेंज अलर्ट (IMD Orange Alert) जारी केला आहे. याव्यतिरिक्त, धुळे, ठाणे, रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग, सांगली, सोलापूर, धाराशिव, लातूर, बीड, परभणी, जालना, छत्रपती संभाजीनगर, बुलढाणा, अकोला, वाशिम, अमरावती, यवतमाळ, वर्धा, नागपूर, भंडारा, गोंदिया, गडचिरोली, चंद्रपूर या जिल्ह्यांमध्ये ताशी ३० ते ४० किलोमीटर वेगाने वारे वाहून मेघगर्जनेसह पावसाच्या सरी बरसतील, असा येलो अलर्ट (IMD Yellow Alert) देण्यात आला आहे. पालघर, मुंबई, नंदुरबार, जळगाव, तसेच हिंगोली आणि नांदेड येथे हलका पाऊस किंवा हलक्या स्वरूपाची मेघगर्जना (Light Rain or Mild Thunder) होण्याची शक्यता हवामान विभागाने वर्तवली आहे.
२० मे साठीचा हवामान विभागाचा इशारा: पावसाचा जोर कायम राहण्याची चिन्हे
सोमवारी, २० मे रोजी देखील राज्यात पावसाचा जोर (Rain Intensity) अनेक ठिकाणी कायम राहण्याची शक्यता आहे. हवामान विभागाने सिंधुदुर्ग जिल्ह्यासाठी मुसळधार ते अतिमुसळधार पावसाचा (Heavy to Very Heavy Rainfall) ऑरेंज अलर्ट जारी केला आहे, जो या भागात पावसाची तीव्रता अधिक असल्याचे दर्शवतो. पुणे जिल्ह्याचा घाट परिसर, सातारा जिल्ह्याचा घाट परिसर आणि कोल्हापूर जिल्ह्याच्या घाटमाथ्यावरही मुसळधार, तर एखाद्या ठिकाणी अतिमुसळधार पाऊस (Extremely Heavy Rainfall at Isolated Places) कोसळू शकतो, असा अंदाज वर्तवत या भागांसाठीही ऑरेंज अलर्ट जारी करण्यात आला आहे.
सोलापूर आणि धाराशिव या जिल्ह्यांमध्येही मुसळधार पावसाचा ऑरेंज अलर्ट कायम ठेवण्यात आला आहे. लातूर जिल्ह्यात ताशी ५० ते ६० किलोमीटर वेगाने वारे वाहून पाऊस होण्याचा येलो अलर्ट देण्यात आला आहे. उर्वरित महाराष्ट्राचा विचार करता, कोल्हापूर (पूर्व भाग), सांगली, सातारा, पुणे (पूर्व भाग), अहमदनगर (अहिल्यानगर), नाशिक (पूर्व आणि पश्चिम भाग), धुळे, नंदुरबार, जळगाव, छत्रपती संभाजीनगर, जालना, बीड, परभणी, हिंगोली, नांदेड, बुलढाणा, अकोला, वाशिम, अमरावती, यवतमाळ, वर्धा, नागपूर, भंडारा, गोंदिया, गडचिरोली, चंद्रपूर, मुंबई, ठाणे, पालघर, रायगड, रत्नागिरी या राहिलेल्या सर्वच भागांमध्ये ताशी ३० ते ४० किलोमीटर वेगाने वारे वाहून एक-दोन ठिकाणी विजांच्या कडकडाटासह पावसाचा येलो अलर्ट कायम ठेवण्यात आला आहे.
राज्यातील तापमानाची सद्यस्थिती आणि पुढील काही दिवसांचा अंदाज
राज्याच्या विविध भागांतील तापमानात (Temperature Fluctuations) सध्या मोठे चढ-उतार अनुभवायला मिळत आहेत. विदर्भात उन्हाचा चटका (Vidarbha Heatwave) काहीसा अधिक जाणवत असला, तरी मध्य महाराष्ट्र आणि कोकणात अवकाळी पावसामुळे तापमानात काहीशी घट (Temperature Drop) झाली आहे, ज्यामुळे वातावरणात थोडा गारवा निर्माण झाला आहे.
- पूर्व विदर्भ (विशेषतः गडचिरोली आणि चंद्रपूरचा काही भाग): येथे कमाल तापमान ४२ ते ४४ अंश सेल्सिअसच्या दरम्यान राहण्याची शक्यता आहे.
- मध्य विदर्भ (नागपूर, चंद्रपूर, भंडारा, यवतमाळ, अकोला): या भागांत कमाल तापमान ४० ते ४२ अंश सेल्सिअसपर्यंत पोहोचू शकते.
- पश्चिम विदर्भ आणि लगतचा मराठवाडा: येथे कमाल तापमान ३८ ते ४० अंशांच्या आसपास राहण्याचा अंदाज आहे.
- पश्चिम-दक्षिण मराठवाडा, उत्तर महाराष्ट्राचा काही भाग: या प्रदेशात कमाल तापमान ३६ ते ३८ अंश सेल्सिअस राहण्याचा अंदाज आहे.
- मध्य महाराष्ट्र आणि कोकण: या भागांतील कमाल तापमान तुलनेने कमी, म्हणजेच ३४ ते ३६ अंश सेल्सिअसच्या दरम्यान राहण्याची शक्यता आहे, जे सरासरीपेक्षा किंचित कमी असू शकते.
शेतकऱ्यांसाठी महत्वाच्या सूचना आणि सर्वसामान्य नागरिकांना सतर्कतेचे आवाहन
सध्या राज्यात सुरू असलेला अवकाळी पाऊस आणि सोसाट्याच्या वाऱ्याचा वेग लक्षात घेता, शेतकऱ्यांनी काढणीला आलेली पिके (Harvest Ready Crops), विशेषतः कांदा आणि फळे सुरक्षित ठिकाणी ठेवण्याची किंवा ताडपत्रीने झाकून ठेवण्याची व्यवस्था करावी. शेतमालाची (Agricultural Produce) योग्य ती काळजी घ्यावी जेणेकरून त्याचे नुकसान टाळता येईल.
फळबागांनाही (Orchards) वाऱ्यापासून संरक्षण देण्यासाठी आवश्यक उपाययोजना कराव्यात, जसे की बागेभोवती वारा-अडथळे उभारणे किंवा झाडांना आधार देणे. सर्वसामान्य नागरिकांनी मेघगर्जनेच्या वेळी आणि विजा चमकत असताना घराबाहेर पडणे टाळावे. सुरक्षित ठिकाणी आश्रय घ्यावा, उंच झाडांखाली किंवा विजेच्या खांबाजवळ उभे राहू नये. हवामान विभागाकडून वेळोवेळी जारी केल्या जाणाऱ्या अधिकृत सूचनांकडे (Official Weather Bulletins) आणि स्थानिक प्रशासनाच्या निर्देशांकडे लक्ष द्यावे व त्यानुसार आवश्यक ती खबरदारी घ्यावी, असे आवाहन करण्यात येत आहे. पुढील काही दिवस हवामानातील हे अचानक बदल (Sudden Weather Changes) कायम राहण्याची शक्यता असल्याने सर्वांनी सतर्क राहणे गरजेचे आहे.
