Cotton First Fertilizer Dose कापूस लागवडीनंतर पहिला खत डोस कधी आणि कोणता? शेतकऱ्यांसाठी खत व्यवस्थापनाची (Fertilizer Management) अत्यंत महत्त्वाची माहिती आणि विविध पर्याय.
- कापूस लागवडीची पूर्वतयारी आणि खतांचे महत्त्व
- पहिला खत डोस देण्याची योग्य वेळ कोणती?
- खत डोस पर्याय १: कमी वाढणाऱ्या किंवा चुनखडीयुक्त जमिनीसाठी (Fertilizer for Calcareous Soil)
- खत डोस पर्याय २: चांगल्या वाढीसाठी आणि डीएपीला (DAP) पर्याय
- खत डोस पर्याय ३: संतुलित वाढीसाठी एनपीके खते (NPK Fertilizers)
- शेतकऱ्यांनो, तुम्ही कोणता कापूस वाण निवडला? (Cotton Variety Selection)
अहिल्यानगर (Ahilyanagar):
शेतकरी मित्रांनो, राज्यात अनेक ठिकाणी कापूस लागवडीची (Cotton Cultivation) लगबग सुरू झाली आहे, तर काही ठिकाणी जमिनीची मशागत अंतिम टप्प्यात आहे. अशा महत्त्वाच्या वेळी, कापूस पिकाला वाढीच्या सुरुवातीच्या काळात पहिला खताचा डोस (First Fertilizer Dose) कधी आणि कोणता द्यावा, हा प्रश्न अनेक शेतकऱ्यांसमोर उभा राहतो. योग्य खत व्यवस्थापन केल्यास कापसाची वाढ जोमदार होते, फुटवा चांगला निघतो आणि भविष्यात चांगले उत्पादन मिळण्यास मदत होते. कृषी सल्लागार अनिकेत शेळके यांनी या संदर्भात सविस्तर मार्गदर्शन केले आहे.
कापूस लागवडीची पूर्वतयारी आणि खतांचे महत्त्व
सुरुवातीला अनिकेत शेळके यांनी जमिनीच्या मशागतीचे (Land Preparation) काम सुरू असल्याचे दाखवले आहे. योग्य मशागतीनंतर कापूस लागवड केली जाते. लागवडीनंतर पिकाच्या वाढीसाठी आणि पोषणासाठी खतांची आवश्यकता असते. बाजारात विविध प्रकारची खते उपलब्ध असल्याने नेमके कोणते खत निवडावे, याबाबत शेतकऱ्यांमध्ये संभ्रम असतो. चुकीच्या खताची निवड केल्यास किंवा अयोग्य वेळी खत दिल्यास त्याचा अपेक्षित फायदा मिळत नाही आणि खर्चही वाया जातो.
पहिला खत डोस देण्याची योग्य वेळ कोणती?
अनिकेत शेळके यांच्या मते, अनेक शेतकरी कापूस लागवडीच्या वेळीच किंवा पेरणी करतानाच खत देतात. मात्र, अशावेळी दिलेले खत पिकाला लगेच उपलब्ध होईलच असे नाही. त्यामुळे, कापूस उगवून आल्यानंतर साधारणपणे १५ ते २० दिवसांच्या आसपास पहिला खताचा डोस देणे अधिक फायदेशीर ठरते. जितक्या लवकर (उगवणीनंतर) खत दिले जाईल, तितके ते पिकाला लवकर लागू पडेल, पिकाची वाढ चांगली होईल आणि दिलेल्या खताचा पुरेपूर फायदा पिकाला मिळेल.
खत डोस पर्याय १: कमी वाढणाऱ्या किंवा चुनखडीयुक्त जमिनीसाठी (Fertilizer for Calcareous Soil)
ज्या शेतकऱ्यांच्या जमिनीमध्ये कापसाची वाढ अपेक्षेप्रमाणे होत नाही किंवा ज्यांची जमीन चुनखडीयुक्त (Calcareous Soil) आहे, अशा शेतकऱ्यांसाठी खालील खत डोस उपयुक्त ठरू शकतो:
- २०:२०:०:१३ (20:20:0:13 Fertilizer): एकरी एक बॅग.
- आयसीएल कंपनीचे पॉलीसल्फेट (ICL Polysulphate): एकरी दोन बॅग.
पॉलीसल्फेट हे एक नैसर्गिक खत असून ते कापूस पिकासाठी अत्यंत फायदेशीर आहे. यामध्ये मॅग्नेशियम (Magnesium), पोटॅश (Potash), सल्फर (Sulphur) आणि कॅल्शियम (Calcium) यांसारखे महत्त्वाचे अन्नघटक असतात. यामुळे कापसाची वाढ चांगली होते आणि जमीन सुधारण्यासही मदत होते. हा डोस कमी खर्चात चांगला परिणाम देणारा आहे.
खत डोस पर्याय २: चांगल्या वाढीसाठी आणि डीएपीला (DAP) पर्याय
ज्या शेतकऱ्यांना कापसाची अधिक जोमदार वाढ हवी आहे आणि जे डीएपीला (DAP – Diammonium Phosphate) पर्याय शोधत आहेत, त्यांच्यासाठी हा डोस फायदेशीर आहे:
- १४:३५:१४ (14:35:14 Fertilizer): एकरी एक बॅग. हे खत डीएपीपेक्षा चांगले परिणाम देते, लवकर विरघळते आणि पिकाला सहज उपलब्ध होते.
- हाय पॉवर (High Power Micronutrients): एकरी १० किलो. यामुळे पिकाला सर्व सूक्ष्म अन्नद्रव्ये मिळतात, फुटवा चांगला निघतो आणि पिकाचा हिरवेगारपणा टिकून राहतो.
- शक्तीगोळ (Shaktigol): एकरी १० किलो. यामुळे पांढऱ्या मुळांची वाढ चांगली होते आणि पिकाची अन्नद्रव्ये शोषण्याची क्षमता वाढते.
खत डोस पर्याय ३: संतुलित वाढीसाठी एनपीके खते (NPK Fertilizers)
हा तिसरा पर्याय असून यामध्ये खालीलप्रमाणे खतांचा वापर करता येईल:
- ८:२१:२१ (8:21:21 NPK Fertilizer) किंवा ९:२४:२४ (9:24:24 NPK Fertilizer): यापैकी कोणतेही एक खत एकरी एक बॅग. या खतांमध्ये मुख्य अन्नद्रव्यांसोबत काही प्रमाणात सूक्ष्म अन्नद्रव्येही असतात.
- युरिया (Urea): एकरी १० ते १५ किलो. वरील खतांमध्ये नत्राचे प्रमाण थोडे कमी असल्याने, सुरुवातीच्या वाढीसाठी आवश्यक असलेले नत्र देण्यासाठी थोड्या प्रमाणात युरियाचा वापर करावा. जास्त युरियामुळे पिकाची अनावश्यक वाढ होते, त्यामुळे त्याचे प्रमाण योग्य ठेवावे.
शेतकऱ्यांनो, तुम्ही कोणता कापूस वाण निवडला? (Cotton Variety Selection)
अनिकेत शेळके यांनी शेतकऱ्यांना आवाहन केले आहे की, त्यांनी यावर्षी कापसाचा कोणता वाण (Cotton Variety) लागवडीसाठी निवडला आहे, याची माहिती कमेंट बॉक्समध्ये नक्की द्यावी. जेणेकरून इतर शेतकऱ्यांनाही कोणत्या वाणांना जास्त पसंती दिली जात आहे, याची माहिती मिळेल.
वरीलपैकी कोणताही एक खत डोस आपल्या जमिनीचा प्रकार, पाण्याची उपलब्धता आणि आर्थिक कुवतीनुसार निवडल्यास नक्कीच फायदा होईल. ही माहिती जास्तीत जास्त कापूस उत्पादक शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवावी, असे आवाहनही त्यांनी केले आहे.
