बांधकाम कामगारांसाठी शासनाच्या विविध कल्याणकारी योजना (Bandhkam Kamgar Yojana Maharashtra); शिक्षण, आरोग्य, विवाह ते घर बांधणीपर्यंत अर्थसहाय्य, जाणून घ्या पात्रता आणि अर्ज प्रक्रिया.
- बांधकाम कामगार म्हणजे नक्की कोण? योजनेची ओळख
- नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे आणि प्रक्रिया
- मिळणारे साहित्य आणि थेट आर्थिक लाभ (Financial Benefits)
- मुलांच्या शिक्षणासाठी भरीव आर्थिक मदत (Educational Aid)
- आरोग्य आणि गंभीर आजारांवरील उपचारांसाठी अर्थसहाय्य
- विवाह आणि कौटुंबिक जबाबदाऱ्यांसाठी विशेष योजना
- घर बांधणी आणि इतर महत्त्वपूर्ण लाभ
मुंबई:
राज्यातील बांधकाम क्षेत्रात कार्यरत असणाऱ्या असंघटित कामगारांच्या सामाजिक आणि आर्थिक सुरक्षेसाठी महाराष्ट्र शासनाच्या वतीने बांधकाम कामगार कल्याणकारी योजना राबविण्यात येत आहे. या योजनेअंतर्गत नोंदणीकृत बांधकाम कामगारांना आणि त्यांच्या कुटुंबीयांना विविध प्रकारचे लाभ दिले जातात. अनेकांना केवळ भांडी आणि पेटी यांसारख्या वस्तू मिळतात एवढीच माहिती असते, परंतु या व्यतिरिक्त अनेक महत्त्वपूर्ण आर्थिक आणि सामाजिक योजनांचा लाभ बांधकाम कामगार घेऊ शकतात.
बांधकाम कामगार म्हणजे नक्की कोण? योजनेची ओळख
इमारतीच्या सुरुवातीच्या खुदाई कामापासून ते इमारत पूर्ण होईपर्यंत विविध टप्प्यांवर काम करणारे मजूर हे बांधकाम कामगार (Construction Worker) म्हणून ओळखले जातात. यामध्ये खुदाई कामगार, सेंट्रिंग कामगार, गवंडी, फिटिंग (फरशी, इलेक्ट्रिकल) करणारे, पेंटिंग कामगार, फर्निचर व सुतार कामगार, फॅब्रिकेटर्स आणि वेल्डिंग करणारे कामगार अशा सर्व असंघटित कामगारांचा समावेश होतो. या सर्वांना योजनेत नोंदणी करून विविध लाभांसाठी पात्र होता येते.
नोंदणीसाठी आवश्यक कागदपत्रे आणि प्रक्रिया (Registration Process)
या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी बांधकाम कामगारांनी नोंदणी करणे अनिवार्य आहे. नोंदणीसाठी खालील कागदपत्रे आवश्यक आहेत:
१. पासपोर्ट आकारातील ४ फोटो.
२. नियोक्त्याचे (इंजिनिअर/ठेकेदार) प्रमाणपत्र किंवा ग्रामसेवक/वार्ड अधिकारी यांचे ९० दिवसांचे कामाचे प्रमाणपत्र.
३. आधार कार्ड किंवा मतदान ओळखपत्र.
४. रेशन कार्डाची झेरॉक्स प्रत.
५. बँक पासबुकची झेरॉक्स प्रत.
ही कागदपत्रे जमा करून ऑनलाईन पद्धतीने किंवा कामगार कार्यालयात जाऊन नोंदणी करता येते. नोंदणी प्रक्रिया आणि अर्ज कसा भरावा याबद्दल सविस्तर माहिती उपलब्ध आहे.
मिळणारे साहित्य आणि थेट आर्थिक लाभ (Financial Benefits)
नोंदणीकृत कामगारांना विविध प्रकारचे लाभ मिळतात. कामासाठी लागणारे साहित्य (Safety Kit/Tools) खरेदी करण्यासाठी दर तीन वर्षांतून एकदा ₹५,०००/- अर्थसहाय्य दिले जाते. तसेच, बांधकाम कामगाराच्या स्वतःच्या पहिल्या विवाहासाठी ₹३०,०००/- खर्चासाठी मदत दिली जाते.
मुलांच्या शिक्षणासाठी भरीव आर्थिक मदत (Educational Aid)
बांधकाम कामगारांच्या मुलांना शिक्षणासाठी प्रोत्साहन देण्यासाठी प्रतिवर्षी भरीव आर्थिक मदत दिली जाते. ही मदत दोन पाल्यांपर्यंत मर्यादित असते:
- पहिली ते सातवी: ₹२,५००/- प्रतिवर्षी.
- आठवी ते दहावी: ₹५,०००/- प्रतिवर्षी.
- अकरावी व बारावी: ₹१०,०००/- प्रतिवर्षी.
- पदविका अभ्यासक्रमासाठी (Diploma): ₹२०,०००/-.
- पदवीसाठी (Graduation): ₹२०,०००/-.
- अभियांत्रिकी पदवीसाठी (Engineering Degree): ₹६०,०००/-.
- वैद्यकीय पदवीसाठी (Medical Degree): ₹१,००,०००/-.
- MS-CIT चे शिक्षण घेण्यासाठी शुल्काची परिपूर्ती केली जाते.
आरोग्य आणि गंभीर आजारांवरील उपचारांसाठी अर्थसहाय्य
बांधकाम कामगारांच्या आरोग्याची काळजी घेण्यासाठीही योजनेत तरतूद आहे. कामगाराच्या पत्नीस २ अपत्यांपर्यंत प्रसूतीसाठी खालीलप्रमाणे लाभ मिळतो:
- नैसर्गिक प्रसूतीसाठी (Natural Delivery): ₹१५,०००/-.
- शस्त्रक्रियेद्वारे प्रसूतीसाठी (Cesarean Delivery): ₹२०,०००/-.
याशिवाय, बांधकाम कामगाराच्या कुटुंबातील सदस्यांना गंभीर आजाराच्या उपचारांसाठी ₹१,००,०००/- पर्यंत अर्थसहाय्य दिले जाते. बांधकाम कामगार व्यसनमुक्ती केंद्राअंतर्गत उपचारांसाठी गेल्यास ₹६,०००/- अर्थसहाय्य मिळते. नोंदणीकृत बांधकाम कामगारांना महात्मा ज्योतिराव फुले जन आरोग्य योजनेचाही (Jan Arogya Yojana) लाभ मिळतो, ज्याअंतर्गत ५ लाखांपर्यंतचे उपचार मोफत मिळू शकतात.
विवाह आणि कौटुंबिक जबाबदाऱ्यांसाठी विशेष योजना
बांधकाम कामगारांच्या मुलींच्या विवाहासाठी ₹५१,०००/- ची आर्थिक मदत दिली जाते. एका मुलीच्या जन्मानंतर कुटुंब नियोजनाची शस्त्रक्रिया केल्यास, त्या मुलीच्या नावे १८ वर्षांपर्यंत प्रत्येकी ₹१,००,०००/- मुदत बंद ठेव (Fixed Deposit) म्हणून जमा केले जातात. बांधकाम कामगारास अपंगत्व आल्यास ₹२,००,०००/- अर्थसहाय्य मिळते. कामगाराचा मृत्यू झाल्यास अंत्यविधीसाठी ₹१०,०००/- दिले जातात. तसेच, कामगाराचा मृत्यू झाल्यास त्याच्या विधवा पत्नीस किंवा पतीस प्रति वर्ष ₹२४,०००/- असे सलग ५ वर्षे अर्थसहाय्य दिले जाते. कामावर असताना मृत्यू झाल्यास ₹५,००,०००/- अर्थसहाय्य मिळते.
घर बांधणी आणि इतर महत्त्वपूर्ण लाभ
नोंदणीकृत बांधकाम कामगारांना स्वतःचे घर (Housing Scheme) बांधण्यासाठी ₹४,५०,०००/- पर्यंत अर्थसहाय्य दिले जाते. यामध्ये केंद्र शासनाकडून ₹२,००,०००/- आणि कल्याणकारी मंडळामार्फत ₹२,५०,०००/- चा समावेश असतो.
बांधकाम कामगार म्हणून नोंदणी केल्यानंतरच वरील सर्व योजनांचा लाभ घेता येऊ शकतो. त्यामुळे जास्तीत जास्त बांधकाम कामगारांनी या योजनेत नोंदणी करून शासनाच्या कल्याणकारी योजनांचा लाभ घ्यावा, असे आवाहन करण्यात येत आहे.
