मुख्य मथळा: मान्सूनचे (Monsoon) आगमन लांबणीवर नसले तरी जूनच्या पहिल्या पंधरवड्यात राज्यात पावसाचा जोर कमी (Rain Deficit) राहण्याची शक्यता; शेतकऱ्यांनी पेरणीसाठी (Sowing) ‘थांबा आणि पहा’ धोरण अवलंबण्याचे हवामान अभ्यासकांचे आवाहन.
उपशीर्षक:
- जूनच्या पहिल्या २० दिवसांत कमी पावसाची (Low Rainfall) शक्यता; पेरणीपूर्व नियोजनावर परिणाम
- जागतिक हवामान संस्थांकडूनही (Global Weather Models) पावसाच्या खंडाला दुजोरा
- पेरणीसाठी ‘थांबा आणि पहा’ (Wait and Watch) धोरण; पाण्याची उपलब्धता (Water Availability) आणि वापसा महत्त्वाचा
- २० जूननंतर पावसाचा जोर वाढण्याची (Increased Rainfall) चिन्हे
- शेतकऱ्यांसाठी हवामान विभागाचा (IMD) महत्त्वपूर्ण सल्ला
मुंबई (Mumbai):
गेल्या अनेक दिवसांपासून राज्यातील शेतकरी बांधव आणि सर्वसामान्य नागरिक मान्सूनच्या आगमनाकडे डोळे लावून बसले आहेत. लांब पल्ल्याचा हवामान अंदाज (Long-range Weather Forecast) काय असेल, पेरणी कधी करावी, यांसारख्या प्रश्नांनी सर्वांच्या मनात घर केले होते. याच पार्श्वभूमीवर, हवामान अभ्यासकांनी एक अत्यंत महत्त्वाचा अंदाज वर्तवला असून, तो राज्यातील पेरणीच्या नियोजनावर थेट परिणाम करणारा ठरू शकतो.
जूनच्या पहिल्या २० दिवसांत कमी पावसाची शक्यता; पेरणीपूर्व नियोजनावर परिणाम
पलब्ध असलेल्या विविध जागतिक हवामान मॉडेल्सनुसार (Global Weather Models), जून महिन्याच्या सुरुवातीला, म्हणजेच साधारणपणे १ जून ते २० जून या कालावधीत, महाराष्ट्रात पावसाचे प्रमाण अपेक्षेपेक्षा लक्षणीयरीत्या कमी राहण्याची दाट शक्यता आहे. याचा स्पष्ट अर्थ असा होतो की, मान्सून जरी वेळेवर दाखल झाला तरी, त्याच्या सुरुवातीच्या टप्प्यात तो फारसा सक्रिय नसेल. त्यामुळे राज्यात बहुतांश ठिकाणी ‘पावसाचा खंड’ (Rain Break) अनुभवायला मिळू शकतो, असा अंदाज सध्याची मॉडेल परिस्थिती दर्शवत आहे. या शक्यतेमुळे, पेरणी करण्याचा निर्णय घेण्यापूर्वी प्रत्येक शेतकऱ्याने आपल्या स्थानिक परिस्थितीचा, जमिनीतील ओलाव्याचा आणि विशेषतः पाण्याच्या उपलब्धतेचा (Water Availability) गांभीर्याने विचार करणे अत्यंत गरजेचे बनले आहे.
सद्यस्थितीचा विचार केल्यास, आज, म्हणजेच २७ मे रोजी, राज्याच्या काही भागांमध्ये जोरदार ते मुसळधार पावसाचा अंदाज हवामान खात्याने वर्तवला होता आणि तो काही ठिकाणी अनुभवण्यासही मिळत आहे. हा पाऊस तात्कालिक दिलासा देणारा असला तरी, जून महिन्याच्या पहिल्या वीस दिवसांतील पावसाच्या संभाव्य ओढीकडे दुर्लक्ष करणे भविष्यात हानिकारक ठरू शकते. त्यामुळे, पुढील काळात राज्यात पावसाचे प्रमाण कमी असणार आहे, हे गृहीत धरूनच नियोजन करणे सोयीस्कर राहील.
जागतिक हवामान संस्थांकडूनही पावसाच्या खंडाला दुजोरा
केवळ भारतीयच नव्हे, तर जगभरातील प्रतिष्ठित हवामान संशोधन संस्थांनी देखील जूनच्या सुरुवातीला महाराष्ट्रात पावसाची कमतरता जाणवणार असल्याचा अंदाज व्यक्त केला आहे. यामध्ये भारताची नॅशनल सेंटर फॉर मीडियम रेंज वेदर फोरकास्टिंग (NCMRWF – National Centre for Medium Range Weather Forecasting) आणि युरोपियन सेंटर फॉर मीडियम-रेंज वेदर फोरकास्ट्स (ECMWF – European Centre for Medium-Range Weather Forecasts) यांसारख्या प्रमुख संस्थांच्या मॉडेल्सचा समावेश आहे. या दोन्ही संस्थांच्या अंदाजानुसार, जून महिन्याच्या पहिल्या पंधरवड्यात राज्यात पावसाची ओढ (Rain Scarcity) कायम राहील. या एकत्रित अंदाजामुळे, साहजिकच बळीराजासमोर पेरणी कधी करावी, हा यक्षप्रश्न उभा राहिला आहे.
पेरणीसाठी ‘थांबा आणि पहा’ धोरण; पाण्याची उपलब्धता आणि वापसा महत्त्वाचा
या हवामान अंदाज़ाच्या पार्श्वभूमीवर, हवामान तज्ज्ञ आणि कृषी क्षेत्रातील जाणकारांनी शेतकऱ्यांना अत्यंत मोलाचा सल्ला दिला आहे. त्यांच्या मते, ज्या भागांमध्ये यापूर्वी चांगला पूर्वमोसमी पाऊस (Pre-monsoon Rain) झाला आहे, जिथे जमिनीमध्ये पेरणीयोग्य ओल म्हणजेच ‘वापसा’ (Sufficient Soil Moisture for Sowing) तयार झाला आहे आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे ज्या शेतकऱ्यांकडे विहिरी, बोरवेल यांची पाणी पातळी (Groundwater Level) समाधानकारक वाढली आहे, अशा ठिकाणी जरी पावसाने काही काळ विश्रांती घेतली तरी पिकांना पाणी देण्याची पर्यायी सिंचनाची (Irrigation) सोय उपलब्ध असेल, तरच शेतकऱ्यांनी पेरणीचा विचार करावा.
मात्र, हा निर्णय अत्यंत काळजीपूर्वक आणि आपापल्या भागातील स्थानिक परिस्थितीचा, जमिनीच्या मगदुराचा आणि पाण्याच्या साठ्याचा सखोल आढावा घेऊनच घ्यावा, असे कळकळीचे आवाहन करण्यात येत आहे. कारण जूनच्या पहिल्या दोन आठवड्यांमध्ये पावसाचा खंड स्पष्टपणे दिसून येत असल्याने, केवळ जमिनीतील तात्पुरत्या ओलाव्यावर अवलंबून राहणे किंवा मान्सून दाखल झाल्याच्या घोषणेवर विसंबून राहणे धोकादायक ठरू शकते. त्यामुळे, आपल्याकडील पाण्याची उपलब्धता आणि जमिनीतील ओल या दोन निर्णायक घटकांची खात्री करूनच पेरणीचा अंतिम निर्णय घ्यावा.
२० जूननंतर पावसाचा जोर वाढण्याची चिन्हे
एक दिलासादायक बाब म्हणजे, हवामान मॉडेल्सनुसार २० जूननंतर राज्यात हळूहळू पावसाच्या प्रमाणात वाढ होण्याची चिन्हे दिसत आहेत. मान्सून अधिक सक्रिय होऊन सर्वदूर चांगला पाऊस (Good Rainfall) होण्याची शक्यता त्यानंतर वाढेल. याबद्दलची अधिक सविस्तर आणि अद्ययावत माहिती जसजशी उपलब्ध होईल, तसतशी ती शेतकऱ्यांपर्यंत पोहोचवण्यात येईल.
शेतकऱ्यांसाठी हवामान विभागाचा महत्त्वपूर्ण सल्ला
हवामान विभागाने (IMD) मान्सून राज्यात दाखल झाल्याची घोषणा केली असली, तरी मान्सूनच्या संपूर्ण कालावधीत पावसात असे खंड पडणे ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे, हे शेतकऱ्यांनी लक्षात घेणे गरजेचे आहे. हे काही नवीन नाही. त्यामुळे, केवळ मान्सून दाखल झाला म्हणून लगेच पेरणीची घाई करू नये.
थोडक्यात, शेतकरी मित्रांनो, सध्याची हवामानाची एकूण परिस्थिती पाहता, पेरणीची घाई न करता, आपल्या शेतातील मातीचा पोत, पाण्याची शाश्वत उपलब्धता (Assured Water Supply) आणि हवामानाचा सुधारित अंदाज या सगळ्या बाबींचा सर्वांगीण विचार करूनच योग्य वेळी पेरणीचा निर्णय घ्यावा, हेच आपल्या हिताचे आहे. पुढील सूचना आणि सविस्तर माहितीसाठी बाजूला दिलेल्या व्हाट्सअप वरती क्लिक करून आमच्या ग्रुप वरती सामील व्हा.
