मुख्य मथळा: राज्यात मान्सून (Monsoon) लवकर दाखल होण्याचे संकेत; ज्येष्ठ हवामान तज्ञ डॉ. रामचंद्र साबळे (Dr Ramchandra Sable) यांच्याकडून शेतकऱ्यांसाठी (Farmers) खरीप हंगाम (Kharif Season) आणि पावसाच्या अंदाजाबाबत (Rainfall Prediction) सविस्तर माहिती.
मुंबई (Mumbai):
अंदमानमध्ये १३ मे रोजी मान्सूनपूर्व पावसाने दमदार हजेरी लावल्यानंतर, आता संपूर्ण महाराष्ट्राला वेध लागले आहेत ते मान्सूनच्या आगमनाचे. यंदाचा मान्सून कसा असेल, तो वेळेवर दाखल होईल का, आणि शेतकऱ्यांनी या मान्सूनमध्ये कोणती पिके घ्यावीत, याबद्दल सविस्तर माहिती देण्यासाठी ‘टॉप न्यूज मराठी’ सोबत ज्येष्ठ हवामान तज्ञ, डॉ. रामचंद्र साबळे सर होते. त्यांनी यावर्षीच्या मान्सूनच्या आगमनाबद्दल आणि त्याच्या स्वरूपाबद्दल महत्त्वपूर्ण माहिती दिली.
मान्सूनचे लवकर आगमन आणि वेगळी वाटचाल
डॉ. रामचंद्र साबळे यांनी सांगितले की, “यावर्षी मान्सून १३ मे रोजीच अंदमान निकोबार बेटांवर दाखल झाला आहे. त्याची पुढील प्रगती पाहता, तो केरळमध्ये १ जून ऐवजी २۶-२७ मे पर्यंत पोहोचण्याची शक्यता आहे. सर्वसाधारणपणे गोव्यात ५ जून आणि मुंबईत १० जून रोजी दाखल होणारा मान्सून यंदा अनुक्रमे १ जून आणि ५ जूनपर्यंत पोहोचू शकतो. मराठवाडा आणि विदर्भात, जिथे तो साधारणपणे १५ जूनपर्यंत पोहोचतो, तिथे तो १० जूनपर्यंत व्यापण्याची शक्यता आहे.”
या लवकर आगमनाची कारणे स्पष्ट करताना ते म्हणाले, “महाराष्ट्रावरील हवेचा दाब १००६ हेक्टोपास्कल इतका कमी झाला आहे. हे कमी दाबमान अनेक दिवस टिकून आहे, ज्याला महाराष्ट्रातील पूर्वीची तापमानवाढ कारणीभूत आहे. तापमान वाढल्यास हवेचे दाब कमी होतात, आणि त्यामुळे वारे वेगाने महाराष्ट्राच्या दिशेने वाहू लागतात.”
सध्याचा पाऊस: मान्सूनपूर्व की मान्सूनची प्रगती?
महाराष्ट्रात सध्या सुरू असलेल्या मुसळधार पावसाविषयी विचारले असता, डॉ. साबळे म्हणाले, “अंदमानमध्ये मान्सून दाखल झाल्यानंतर त्याची पुढील वाटचाल ‘मान्सूनची प्रगती’ (Progress of Monsoon) म्हणून ओळखली जाते. भारतीय हवामान शास्त्र विभागाच्या व्याख्येनुसार, जेव्हा एखाद्या ठिकाणी सलग पाच दिवस पाऊस होतो, तेव्हा मान्सून दाखल झाल्याचे अधिकृतपणे जाहीर केले जाते. अंदमानमध्येही १३ तारखेला दाखल झाल्याचे जाहीर करण्यापूर्वी ४-५ दिवस पाऊस सुरू होता. त्यामुळे, सध्या महाराष्ट्रात होणारा पाऊस हा मान्सून दाखल होण्याच्या प्रक्रियेचाच एक भाग असून, १ जून पूर्वीचा पाऊस ‘मान्सूनपूर्व’ (Pre-Monsoon) म्हणूनच गणला जातो.”
यावर्षी मान्सूनपूर्व पाऊस अधिक जोरदार असण्याचे कारण त्यांनी पुन्हा कमी हवेच्या दाबाकडे (Low Air Pressure) दिले, जो पुढचा आठवडाभरही १००६ हेक्टोपास्कलच्या आसपास राहील. यामुळे हिंदी महासागर, अरबी समुद्र आणि बंगालच्या उपसागरावरून बाष्पयुक्त वारे महाराष्ट्राकडे वाहत राहतील, ज्यामुळे ढगनिर्मिती होऊन चांगला पाऊस होईल.
मान्सूनपूर्व पावसाचे फायदे आणि तोटे
सध्याच्या पावसाचे परिणाम दुहेरी असल्याचे डॉ. साबळे यांनी नमूद केले. “उन्हाळी बाजरी, भुईमूग, तीळ यांसारखी काढणीला आलेली पिके पावसामुळे अडचणीत आली आहेत. शेतात चिखल झाल्याने काढणी करणे शेतकऱ्यांना अवघड जात आहे.” तसेच, द्राक्ष बागायतदारांकडूनही चिंता व्यक्त होत आहे. “सूर्यप्रकाशाचा अभाव आणि सततचा पाऊस यामुळे द्राक्षांमध्ये ‘बड फॉर्मेशन’ (कळी तयार होण्याची प्रक्रिया) योग्य प्रकारे होत नाही, ज्यामुळे उत्पादनावर परिणाम होऊ शकतो.”
मात्र, दुसरीकडे जिथे पाण्याची तीव्र टंचाई आहे, तिथे हा पाऊस वरदान ठरत आहे. टँकरने पाणीपुरवठा होणाऱ्या भागांना मोठा दिलासा मिळाला आहे. डाळिंब आणि शेवगा लागवडीवर या पावसाचा फारसा नकारात्मक परिणाम होणार नाही, असेही त्यांनी स्पष्ट केले.
यंदाचा मान्सून: प्रमाण आणि अंदाज
यंदा मान्सूनचे प्रमाण कसे असेल यावर बोलताना डॉ. साबळे यांनी त्यांच्या स्वतःच्या ‘मान्सून मॉडेल’चा (Monsoon Model) उल्लेख केला, ज्याचे भारतीय पेटंट (Indian Patent) त्यांच्या नावावर आहे. “या मॉडेलसाठी १५ स्थानिकांचा मार्च, एप्रिल, मे महिन्यातील हवामानाचा डेटा (Data) – पाऊस, कमाल-किमान तापमान, वाऱ्याचा वेग, सूर्यप्रकाशाचा कालावधी, सकाळ-दुपारची आर्द्रता – लागतो. हा डेटा २० मे पर्यंत मिळाल्यानंतर, १ जून रोजी पत्रकार परिषद घेऊन प्रत्येक स्थानिकापरत्वे (Location Specific Forecast) सविस्तर अंदाज दिला जाईल. हा अंदाज २००४ पासून मी दरवर्षी देत आहे.”
ते पुढे म्हणाले, “भारतीय हवामान शास्त्र विभागाने १०५% आणि स्कायमेटने १०३% पावसाचा अंदाज दिला आहे. जेव्हा मान्सूनपूर्व पाऊस चांगला असतो, तेव्हा ते वर्ष जास्त पावसाचे असते हे निश्चित. त्यामुळे, आपलाही अंदाज तसाच येण्याची शक्यता आहे. अधिकृत घोषणा १ जून रोजी केली जाईल, पण हे वर्ष जास्त पावसाचे (Good Rainfall Year) असणार आहे आणि शेतकऱ्यांनी त्यानुसार तयारी करणे गरजेचे आहे.”
शेतकऱ्यांसाठी पिकांची निवड (Crop Selection for Farmers)
जास्त पावसाच्या अंदाजानुसार शेतकऱ्यांनी कोणती पिके घ्यावीत, या प्रश्नावर डॉ. साबळे यांनी महत्त्वपूर्ण सूचना केल्या:
- कपाशी (Cotton): चांगला पाऊस कपाशीसाठी फायदेशीर ठरतो. या पिकाचा जीवनकाळ मोठा असल्याने त्याला व्यवस्थित पाणी मिळाल्यास उत्पादन चांगले येऊ शकते.
- सोयाबीन (Soybean): पावसाचा ताण न पडल्यास सोयाबीनचे उत्पादन चांगले येते.
- भात (Paddy): कोकण आणि पूर्व विदर्भात भाताचे पीक खूप चांगले येऊ शकते.
- इतर पिके: मका (Maize), उडीद (Black Gram), मूग (Green Gram) ही पिकेही चांगली येतील. चांगला पाऊस आणि पाण्याचा ताण नसेल तर उत्पादन चांगले मिळते.
शेतकऱ्यांनी घ्यावयाची काळजी (Precautions for Farmers)
- पूर्वमशागत: मान्सून दाखल होण्यापूर्वी पूर्वमशागतीची (Pre-Sowing Preparations) कामे उरकून घ्यावीत. जिथे पाऊस झाला आहे तिथे वापसा मिळताच नांगरट, कुळवाच्या पाळ्या इत्यादी कामे त्वरित करावीत.
- बियाणे व खते: खते, बियाणे (Seeds), औषधे यांची जमवाजमव आतापासूनच करावी. अधिक उत्पादन देणाऱ्या चांगल्या जातींचे बियाणे निवडावे.
- पाण्याचा निचरा: जास्त पाऊस झाल्यास शेतात पाणी साचू न देता त्याचा त्वरित निचरा (Water Drainage) करण्याची व्यवस्था करावी.
- कोरडा काळ (Dry Spell): मान्सूनमध्ये येणाऱ्या कोरड्या कालावधीसाठी (ड्राय स्पेल) तयार राहावे. पाण्याची सोय असल्यास गरजेनुसार पिकांना पाणी द्यावे.
- आंतरमशागत: सततच्या पावसामुळे आंतरमशागतीच्या कामांना किंवा पेरणीच्या वेळी वापसा मिळण्यास अडचण येऊ शकते, त्याचे नियोजन करावे.
निष्कर्ष आणि पुढील दिशा
डॉ. रामचंद्र साबळे यांनी दिलेल्या माहितीनुसार, यंदाचा मान्सून महाराष्ट्रासाठी समाधानकारक आणि लवकर येण्याची शक्यता आहे. शेतकऱ्यांनी वेळीच नियोजन करून आणि योग्य पिकांची निवड करून या संधीचा फायदा घ्यावा. हवामान विभागाच्या आणि डॉ. साबळे यांच्या १ जून रोजी येणाऱ्या सविस्तर, स्थाननिहाय अंदाजाकडे आता सर्वांचे लक्ष लागले आहे.
