cotton herbicide: कापूस उत्पादकांसाठी प्रभावी तणनियंत्रण: उगवणपूर्व तणनाशकांच्या योग्य वापराने मिळवा ९० दिवसांपर्यंत संरक्षित शेत; विविध पर्यायांचा आणि त्यांच्या परिणामांचा तज्ञांकडून आढावा.
- कापूस उत्पादनात तणनियंत्रणाचे अनन्यसाधारण महत्त्व
- पारंपरिक उगवणपूर्व तणनाशक आणि त्यांची कार्यक्षमता
- आधुनिक पर्याय: डायुरॉनद्वारे ९० दिवसांपर्यंत तण संरक्षण
- डायुरॉन वापरण्यापूर्वी लक्षात घेण्यासारख्या मर्यादा आणि काळजी
- शेतकऱ्यांसाठी पीक पद्धतीनुसार योग्य तणनाशकाची निवड
कापूस उत्पादनात तणनियंत्रणाचे अनन्यसाधारण महत्त्व
कापूस पिकामध्ये उत्पादनवाढीसाठी लागवडीच्या सुरुवातीपासूनच तणनियंत्रण हे एक अत्यंत महत्त्वाचे व्यवस्थापन सूत्र आहे. शेतातील तण मुख्य पिकाशी पाणी, सूर्यप्रकाश आणि अन्नद्रव्यांसाठी स्पर्धा करतात, ज्यामुळे कापसाच्या वाढीवर आणि पर्यायाने उत्पादनावर गंभीर परिणाम होतो. याव्यतिरिक्त, तण अनेक कीड आणि रोगांना आश्रय देण्याचे काम करतात. या सर्व समस्यांवर मात करण्यासाठी उगवणपूर्व तणनाशकांचा शास्त्रीय पद्धतीने वापर करणे हा एक प्रभावी आणि किफायतशीर उपाय ठरू शकतो, असे कृषी तज्ञांचे मत आहे.
पारंपरिक उगवणपूर्व तणनाशक Cotton Herbicide आणि त्यांची कार्यक्षमता
कृषी तज्ञांच्या निरीक्षणांनुसार, कापूस पिकामध्ये उगवणपूर्व तणनियंत्रणासाठी आतापर्यंत प्रामुख्याने पेंडीमेथॅलीन ३८.७% सी.एस. (Pendimethalin 38.7% CS), जे बाजारात ‘स्टॉम्प एक्स्ट्रा’ (Stomp Xtra) यांसारख्या विविध व्यापारी नावांनी उपलब्ध आहे, याचा वापर केला जातो. याची शिफारस साधारणपणे ७०० मिली प्रति एकर या प्रमाणात असून, याच्या वापरामुळे साधारणतः ४० ते ४५ दिवसांपर्यंत तणांपासून पिकाला संरक्षण मिळते. दुसरा पर्याय म्हणजे पेंडीमेथॅलीन आणि पायरीथायोबॅक सोडिअम (Pendimethalin + Pyrithiobac Sodium) या दोन रासायनिक घटकांचे मिश्रण, जे ३.१% + ३४% ड्रेसी (3.1% + 34% DRECI) या स्वरूपात ‘मॅक्स कॉट’ (Maxx Cot) अशा व्यापारी नावांनी बाजारात उपलब्ध आहे. याची शिफारशीत मात्रा ७०० ते ८०० मिली प्रति एकर असून, यामुळे देखील साधारण तेवढाच काळ तणनियंत्रण साधता येते.
आधुनिक पर्याय: डायुरॉनद्वारे ९० दिवसांपर्यंत तण संरक्षण
कापूस पिकाला अधिक काळ, म्हणजेच जवळपास ९० दिवसांपर्यंत तणमुक्त ठेवण्याच्या दृष्टीने एक आधुनिक आणि प्रभावी रासायनिक घटक आता बाजारात उपलब्ध झाला आहे. डायुरॉन ८०% डब्ल्यूपी (Diuron 80% WP) हा तो घटक असून, तो ‘डायुरेक्स’ (Diurex) यासारख्या व्यापारी नावांनी उपलब्ध आहे. याची प्रति एकरी ४०० ग्रॅम मात्रा वापरण्याची शिफारस कृषी विद्यापीठे आणि तज्ञांकडून करण्यात येते. या तणनाशकाच्या वापरामुळे विविध प्रकारची तणे, जसे की लावा, छोटी दुधी, घोळ, माठ, श्वेत पुनर्नवा, दीपमाळ, केना इत्यादींवर प्रभावी नियंत्रण मिळते आणि कापसाचे शेत दीर्घकाळासाठी तणमुक्त राहण्यास मदत होते, ज्यामुळे पिकाची वाढ जोमदारपणे होते.
डायुरॉन वापरण्यापूर्वी लक्षात घेण्यासारख्या मर्यादा आणि काळजी
डायुरॉन या तणनाशकाच्या वापरासंदर्भात काही अत्यंत महत्त्वाच्या बाबी आणि मर्यादा लक्षात घेणे शेतकऱ्यांसाठी आवश्यक आहे. या तणनाशकाचा प्रभाव जमिनीत अधिक काळ टिकून राहत असल्याने, ज्या शेतामध्ये डायुरॉनची फवारणी केली आहे, त्या शेतामध्ये रब्बी हंगामात (Rabi Season) गहू (Wheat) किंवा हरभरा (Gram) यांसारखी संवेदनशील पिके घेणे शक्य होत नाही किंवा त्यांच्या उगवणीवर आणि वाढीवर विपरीत परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे, जर शेतकऱ्यांनी डायुरॉनचा वापर केला, तर त्यांना पुढील पीक थेट खरीप हंगामातच (Kharif Season) घ्यावे लागते, ही बाब पीक नियोजनाच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाची आहे.
यासाठी, ज्या शेतकऱ्यांची पीक पद्धती केवळ कापूस आणि त्यानंतर कापसाची फरदड घेण्यापुरती मर्यादित आहे, किंवा ज्यांची जमीन पूर्णपणे कोरडवाहू असून रब्बी हंगामात दुसरे कोणतेही पीक घेण्याची त्यांची योजना नाही, अशा शेतकऱ्यांसाठी डायुरॉन हा एक उत्कृष्ट पर्याय ठरू शकतो. या तणनाशकाचा प्रभावी वापर करण्यासाठी फवारणीच्या वेळी जमिनीत चांगला ओलावा (Soil Moisture) असणे गरजेचे आहे. तसेच, तणनाशक फवारणीनंतर शेतात डवरणी (Inter-cultivation) किंवा कोणत्याही प्रकारची आंतरमशागत केल्यास तणनाशकाचा जमिनीवरील थर विस्कळीत होऊन त्याची कार्यक्षमता कमी होऊ शकते, त्यामुळे शक्यतो डवरणी टाळावी, असा सल्ला तज्ञ देतात.
शेतकऱ्यांसाठी पीक पद्धतीनुसार योग्य तणनाशकाची निवड
जर शेतकऱ्यांना कापूस पिकानंतर रब्बी हंगामात गहू, हरभरा किंवा इतर कोणतेही पीक घ्यायचे असेल, तर त्यांनी पेंडीमेथॅलीन (उदा. स्टॉम्प एक्स्ट्रा) किंवा पेंडीमेथॅलीन अधिक पायरीथायोबॅक सोडिअम (उदा. मॅक्स कॉट) यांसारख्या पारंपरिक, कमी काळ प्रभाव टिकणाऱ्या तणनाशकांची निवड करणे अधिक सुरक्षित आणि योग्य राहील. परंतु, केवळ कापूस पिकावरच लक्ष केंद्रित करून दीर्घकाळ प्रभावी तणनियंत्रण मिळवणे आणि रब्बी पीक घेण्याची कोणतीही योजना नसल्यास, डायुरॉन (उदा. डायुरेक्स) हा एक अत्यंत चांगला आणि प्रभावी पर्याय सिद्ध होऊ शकतो. यामुळे तण काढणीवरील मजुरीचा खर्च मोठ्या प्रमाणात वाचतो आणि पिकाला वाढीच्या सुरुवातीच्या संवेदनशील अवस्थेमध्ये पोषक तत्वांची आणि जागेची तणांशी करावी लागणारी स्पर्धा टाळता येते, ज्यामुळे उत्पादनात निश्चितच वाढ अपेक्षित असते.
