Soybean cost शेतीतील खर्च कमी करणे, पिकांची उत्पादकता वाढवणे आणि जमिनीची सुपीकता टिकवणे या त्रिसूत्रीवर कृषी तज्ञांचे मार्गदर्शन; घरगुती बियाणे, मर्यादित फवारण्या आणि जैविक उपायांवर भर.
- शेती खर्चात कपात करण्यासाठी प्रभावी उपाय
- बियाणे खर्च वाचवण्याचा सोपा मार्ग: स्वपराग सिंचित पिकांसाठी घरचे बियाणे
- अनावश्यक फवारण्या टाळा: खर्चात बचत आणि पर्यावरणाचे रक्षण
- तणनाशकांचा वापर विचारपूर्वक; आंतरमशागतीला प्राधान्य
- जैविक बुरशीनाशक ‘बायोमिक्स’: कमी खर्चात मर रोगावर रामबाण उपाय
- उत्पादन वाढ आणि जमिनीची सुपीकता: शाश्वत शेतीची गुरुकिल्ली
परळी वैजनाथ (Parli Vaijnath):
शेतकऱ्यांचा उत्पादन खर्च कमी करून त्यांची आर्थिक उन्नती साधण्याच्या उद्देशाने गोपीनाथ मुंडे प्रतिष्ठानतर्फे (Gopinath Munde Pratishthan) परळी वैजनाथ येथील नागनाथअप्पा हालगे अभियांत्रीकी महाविद्यालयात (Nagnathappa Halge College of Engineering) शुक्रवार, दि. ०६ जून २०२५ रोजी सकाळी ११ वाजता एक दिवसीय शेतकरी प्रशिक्षण व मार्गदर्शन शिबिराचे आयोजन करण्यात आले. या शिबिरात वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाच्या (VNMKV Parbhani) मार्गदर्शक प्रा. डॉ. अरुणा मुंडे यांच्या संकल्पनेतून कृषी तज्ञांनी शेतकऱ्यांना तीन प्रमुख बाबींवर सखोल मार्गदर्शन केले: शेतीमधील खर्च कसा कमी करावा, पिकांची उत्पादकता सध्याच्या परिस्थितीनुसार किमान ४० ते ५० टक्क्यांनी कशी वाढवावी आणि पुढील २५ वर्षांपर्यंत जमिनीची सुपीकता कशी टिकवून ठेवावी.
शेती खर्चात कपात करण्यासाठी प्रभावी उपाय
मार्गदर्शकांनी सांगितले की, शेतीतील खर्च कमी करण्यासाठी आजच्या परिस्थितीत दोन मुख्य बाबींवर लक्ष केंद्रित करणे गरजेचे आहे. योग्य नियोजन आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केल्यास खर्चात मोठी बचत होऊ शकते.
बियाणे खर्च वाचवण्याचा सोपा उपाय: स्वपराग सिंचित पिकांसाठी घरचे बियाणे
खर्च कमी करण्यातील पहिली आणि महत्त्वाची बाब म्हणजे बियाण्यांवरील खर्च कमी करणे. आपल्या भागात प्रामुख्याने सोयाबीन (Soybean), तूर (Tur), मूग (Moong), उडीद (Udid), हरभरा (Gram) यांसारखी स्वपराग सिंचित (Self-Pollinated) पिके घेतली जातात. या पिकांसाठी दरवर्षी नवीन बियाणे विकत घेण्याची आवश्यकता नाही. शेतकऱ्यांनी एकदा चांगल्या प्रतीचे बियाणे विकत घेतल्यास, त्यापासून मिळणारे उत्पादन बियाणे म्हणून पुढील तीन वर्षांपर्यंत वापरता येते. यामुळे एकरी सुमारे २ ते २.५ हजार रुपयांची बचत होऊ शकते. अनेक कंपन्या शेतकऱ्यांकडूनच बियाणे उत्पादन करून घेतात आणि तेच बियाणे प्रक्रिया करून शेतकऱ्यांना विकतात. त्यामुळे घरचे चांगले बियाणे वापरल्यास उत्पन्नात घट येण्याचा संशय बाळगण्याचे कारण नाही.
अनावश्यक फवारण्या टाळा: खर्चात बचत आणि पर्यावरणाचे रक्षण
दुसरी खर्चाची बाब म्हणजे अनावश्यक फवारण्या. अनेकदा शेतकरी पिकावर एखादा रोग किंवा कीड दिसल्यास कृषी सेवा केंद्रात जाऊन अनेक प्रकारची औषधे आणतात. दुकानदार एका औषधाऐवजी रोगाचे, किडीचे, टॉनिक (Tonic) आणि वाढ नियंत्रक (Growth Regulator) अशी चार-पाच औषधे एकत्र देतात, ज्यामुळे हजार रुपयांचे बिल अडीच हजारांपर्यंत जाते. अशा अनावश्यक कॉम्बिनेशनची गरज नाही.
उदाहरणार्थ, सोयाबीन पिकामध्ये साधारणपणे दोनच फवारण्यांची गरज असते. पहिली फवारणी पीक २५ ते ३५ दिवसांचे असताना (फुलकळी अवस्थेपूर्वी) करावी, ज्यात एक कीटकनाशक (Insecticide) आणि एक बुरशीनाशक (Fungicide) पुरेसे आहे. दुसरी फवारणी पीक ६० ते ७० दिवसांचे असताना (शेंगामध्ये दाणे भरण्याच्या अवस्थेत) करावी, यातही कीटकनाशक आणि बुरशीनाशक वापरावे. याव्यतिरिक्त तिसऱ्या फवारणीची किंवा अनावश्यक टॉनिक, फुल वाढीच्या औषधांची गरज नाही, ज्यामुळे केवळ खर्च वाढतो.
तणनाशकांचा वापर विचारपूर्वक; आंतरमशागतीला प्राधान्य
तिसरी खर्चाची बाब तणनाशकांशी (Herbicides) निगडीत आहे. शक्यतो आंतरमशागतीवर (Inter-cultivation) भर द्यावा. पेरणीनंतर १५ ते २० दिवसांनी पहिली कोळपणी आणि २५ ते ३० दिवसांनी दुसरी कोळपणी केल्यास तणनाशकाची गरज भासत नाही. केवळ सतत पाऊस असेल आणि आंतरमशागत करणे शक्य नसेल, अशाच परिस्थितीत तणनाशकाचा वापर करावा. यामुळे तणनाशकावरील एकरी सुमारे २ हजार रुपयांचा खर्च वाचू शकतो.
जैविक बुरशीनाशक ‘बायोमिक्स’: कमी खर्चात मर रोगावर रामबाण उपाय
वसंतराव नाईक मराठवाडा कृषी विद्यापीठाने ‘बायोमिक्स’ (Biomix) नावाचे एक प्रभावी जैविक बुरशीनाशक तयार केले आहे. यात ८ प्रकारच्या उपयोगी बुरशी, ६ प्रकारचे बॅक्टेरिया आणि १ प्रकारचा प्लांट ग्रोथ रेग्युलेटर आहे. हे विद्यापीठात तसेच विभागीय कृषी विस्तार शिक्षण केंद्र, लातूर आणि आंबोजोगाई येथे २०० ते २१० रुपये प्रति लिटर दराने उपलब्ध आहे. याचा वापर १० लिटर पाण्याला १०० मिली या प्रमाणात मिसळून, पेरणीनंतर २५ ते ३० दिवसांच्या दरम्यान कोणत्याही पिकावर (सोयाबीन, तूर, मूग, उडीद, कपाशी, मका इ.) फवारल्यास पिकांची वाढ चांगली होते आणि मर रोगासारख्या समस्यांवर नियंत्रण मिळते. हा अत्यंत कमी खर्चातील उपाय आहे.
उत्पादन वाढ आणि जमिनीची सुपीकता: शाश्वत शेतीची गुरुकिल्ली
शेवटी, तज्ञांनी पिकांची उत्पादकता वाढवणे आणि जमिनीची सुपीकता (Soil Fertility) पुढील अनेक वर्षांसाठी टिकवून ठेवण्याचे महत्त्व सांगितले. जमिनीची सुपीकता टिकल्यास दरवर्षी उत्पादकतेत वाढ होत जाईल आणि शेती अधिक फायदेशीर ठरेल. बाजूचा शेतकरी काहीतरी नवीन वापरतो म्हणून आपणही अनावश्यक खर्च करण्याच्या प्रवृत्तीतून बाहेर पडून शास्त्रीय माहितीच्या आधारावर निर्णय घेतल्यास निश्चितपणे शेती खर्चात एकरी ४ ते ५ हजार रुपयांची बचत होईल, असा विश्वास त्यांनी व्यक्त केला.
